بر بال اندیشه: یا علی مدد

تحلیلی کوتاه بر وضعیت موجود و دورنمای آینده تولید پسته کشور

دکتر رضا صداقت

عضو هیئت علمی تحقیقات اقتصاد کشاورزی

موسسه تحقیقات پسته کشور

سوالی که ذهن هر فرد دلسوزی را به خود مشغول کرده ، این است که با وضعیت موجود، سرنوشت این همه باغات پسته در کشور به کجا می رسد و معیشت کشاورزان زحمتکشی که از سالهای دور رنج و سختی زیادی برای تولید پسته را تحمل کرده اند، از کجا تامین خواهد شد. برای پاسخ به این سوال لازم است تا وضعیت فعلی کشت و تولید پسته در کشور را اشاره ای داشته باشیم و از این طریق تحلیلی کوتاه بر وضعیت فعلی و دورنمای آتی ارائه نمائیم . در حال حاضر در استا ن های زیادی در کشور، پسته کشت شده است و بر اساس آمار رسمی وزارت جهاد کشاورزی، کل سطح زیر کشت باغات پسته به حدود 440 هزار هکتار می رسد، که در این میان استان کرمان بیشترین سطح زیر کشت را دارد. متاسفانه به دلیل مشکلات بخش تولید که بیشتر ریشه در کمبود آب و کیفیت نامناسب آن و سرمایه گذاری کم در بخش های زیر بنائی تولید پسته در گذشته داشته است، بخشی از این باغات در سالهای اخیر از بین رفته و یا در حال از بین رفتن است . به طوریکه جدیدترین آماری که از طرف انجمن پسته ایران اعلام شده، سطح زیر کشت باغات پسته کشور را فقط 300 هزار هکتار گزارش نموده است. این واقعیتی است که بایستی پذیرفت که روند از بین رفتن باغات پسته در کشور و خصوصا در استان کرمان و شهرستان رفسنجان، با سرعت زیادی ادامه دارد. با در نظر گرفتن آمار سطح زیر کشت گزارش شده از انجمن پسته ایران و با در نظر گرفتن متوسط تولید سالیانه حدود 190 هزار تن پسته کشور، میانگین تولید باغات موجود، حدود 630 کیلوگرم است . اگر به آمار وزارت جهاد کشاورزی در خصوص سطح زیر کشت استناد نمائیم، میانگین تولید باغات موجود، خیلی کمتر و حدود 430 کیلوگرم می باشد . البته این میزان تولید در هکتار، به طور متوسط برای کل کشور است، که متناسب با محدودیت های تولید در استانهای مختلف و برای هر بهره بردار، متفاوت خواهد بود. همچنین باغداران زیادی هستند که از محدودیتهای بیشتری رنج می برند و لذا تولید در خیلی از باغات پسته امروزه به کمتر از این حد نیز رسیده است. بر اساس اطلاعات جمع آوری و تحلیل شده توسط اینجانب، در حال حاضر میزان محصول در هکتار برای اینکه بتوان پسته را اقتصادی تولید نمود، حد اقل 500 کیلوگرم محصول پسته خشک می باشد و البته برای داشتن سود و در نتیجه امکان سرمایه گذاری در باغات پسته، تولید باید به میزان قابل توجهی از این مقدار حد اقل بیشتر باشد. اگر تولید پسته سود اور نباشد یا سود تولید خیلی کم باشد، امکان سرمایه گذاری در باغات توسط باغداران ازبین می رود و در نتیجه در میان مدت و بلند مدت میزان تولید کمتر و کمتر می شود تا اینکه  کاملا غیر اقتصادی گردد. غیر اقتصادی شدن تولید به مفهوم این است که باغداران پسته کار نخواهند توانست حتی هزینه های معمولی برای مرحله داشت را انجام دهند و چنین باغاتی در آینده از مسیر تولید حذف خواهند شد . روند گذشته که متاسفانه باعث حذف بسیاری از باغات خوب ما شده است، ناشی از همین مسئله می باشد. اگر به باغدارانی که امروز باغات خشک شده و یا رها شده دارند مراجعه کنیم، خواهیم دید که اغلب آنها افرادی با تولید و درآمد کم بوده اند، که برای چند سال نتوانسته اند به خوبی در باغات خود مدیریت علمی نمایند و  در باغات تحت تملک آنها سرمایه گذاری مناسب در حد مطلوب انجام نشده است. جا دارد تا برای حفظ باغات موجود، هم باغداران پسته و هم متولیان امر کشاورزی در کشور تلاش بیشتری نمایند، تا درآینده بتوان سرمایه های موجود را حفظ کرده و از ادامه این روند نامطلوب جلوگیری نمود. بر اساس آمار و اطلاعات موجود، در سالهای اخیر به طور متوسط هر ساله 1.5 میلیارد دلار درآمد حاصل از تولید پسته در کشور بوده است، که این رقم حدود 5 درصد از درآمد صادرات غیر نفتی کشور و حدود 30 درصد از صادرات کشاورزی ما می باشد. این میزان درآمد حاصل دسترنج حدود 200 هزار نفر کشاورز زحمتکش در سراسر کشور و خصوصا در استان کرمان و شهرستان رفسنجان است، که تامین معیشت حد اقل یک میلیون نفر را بعهده دارند. مضافا اینکه در صنایع فراوری و بازاریابی و دیگر صنایع وابسته نیز عده زیادی از همین طریق امرار معاش می نمایند. ضرورتی جدی وجود دارد تا علاوه بر هزینه های معمول تولید، که هر ساله توسط خود کشاورزان از محل درآمد حاصل از تولید شخصی در باغات پسته هزینه می گردد ، مبالغی جهت سرمایه گذاری در امورات زیربنائی توسط دولت و از محل درآمدهای صندوق توسعه ملی و یا از محل منابع هدفمندی یارانه ها هزینه گردد. از جمله زمینه هائی که لازم است تا دولت نقش، نظارتی، حمایتی و هدایتی خود را ایفا نماید عبارتند از :

 امورات مختلف تحقیقاتی پسته جهت تولید علم و تکنولوزیهای جدید ، آموزش و ترویج یافته های علمی جدید به باغداران، اصلاح کمیت و کیفیت منابع آب و خاک، اصلاح باغات قدیمی، توسعه صنایع تامین کننده نهاده های کشاورزی در مناطق پسته کاری، توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی پسته، توسعه صنایع روستائی و کوچک در مناطق روستائی، اصلاح شیوه مدیریت و حمایت مالی از تعاونی های کشاورزی، کاهش هزینه های تولید از طریق کمکهای مالی به باغداران خصوصا افراد خرده مالک، نظارت بر شیوه و زمان توزیع نهاده های کشاورزی مانند کودها و سموم دفع آفات و بالا بردن کیفیت نهاده های توزیع شده بین کشاورزان، فراهم کردن انگیزه های لازم برای جوانان تحصیلکرده خصوصا فارغ التحصیلان رشته های کشاورزی برای ورود به بخش تولید پسته، پوشش کاملتر بیمه باغات و نظارت بر شیوه و زمان پرداخت خسارتهای احتمالی، تامین سرمایه در گردش برای خریداران محصول در زمان مناسب و با بهره کم.

 ضرورت سرمایه گذاری دولتی و خصوصی در بخش پسته امروزه بیش از هر زمانی دیگر احساس می گردد و لازم است تا در این خصوص تاملی بیشتر توسط متولیان امر کشاورزی انجام شود و برای برون رفت از وضعیت فعلی چاره ای اندیشیده شود. علاوه بر لزوم سرمایه گذاری دولتی و خصوصی در مسائل زیر بنائی اشاره شده که در جایگاه خود می تواند در میان مدت و بلند مدت به حفظ و تقویت سرمایه های موجود پسته در کشور کمک شایانی داشته باشد، لازم به نظر می رسد تا از امکانات موجود بخش پسته در کشور که در حقیقت سرمایه های انسانی و مادی آن هستند، بیشتر از قبل، استفاده گردد. ارتباط موثرتر بین متولیان امورات پسته ، شامل محققین، مروجین، کشاورزان ، فعالان صنعت و بازار پسته، نهادهای مردمی مانند انجمن ها و تعاونی های کشاورزی باید برقرار گردد و اطمینان دارم که نتیجه چنین هم اندیشی و همکاری هائی می تواند در کوتاه مدت نیز بخشی از معضلات فعلی بخش تولید پسته را رفع نماید.

با آرزوی روزهائی بهتر برای صنعت پسته کشور و سربلندی روز افزون میهن عزیزمان ایران اسلامی

کلمات کلیدی :