بر بال اندیشه: یا علی مدد

کسب و کار مرتبط با پسته پراکنش جغرافیایی گسترده در کشور ما دارد. در بیش از 20 استان کشور کشاورزان بخشی و یا تمام توان خود را مصروف تولید این محصول ارزشمند نموده اند و احتمال افزایش سطح زیر کشت باغات پسته در سال های پیش رو دور از انتظار نیست. درآمد اصلی پسته کاران در استان های پسته خیز کشور به طور عمده از محل تولید و فروش پسته خام بوده و درآمد حاصل از مشاغل جانبی مرتبط با پسته بسیار کم می باشد. لذا رونق تولید پسته و ایجاد درآمد پایدار و کافی برای پسته کاران بسیار حائز اهمیت بوده و اقتصاد و معیشت خانوارهای روستایی و نیز رفاه و توسعه مناطق پسته کاری به طور عمده به آن مرتبط می گردد. متاسفانه در سالهای اخیر به دلایل متعدد و از جمله محدودیت کمی و کیفی منابع آب کشاورزی، تغییرات و نوسانات شدید اقلیمی و افزایش بی رویه هزینه های تولید پسته سبب شده است تا تولید پسته با کاهش مواجه گردد و درآمد و معیشت پسته کاران نیز به طور منفی تحت تاثیر آن قرار گرفته و سبب مهاجرت تعداد زیادی از کشاورزان به شهرها شده است . به دلیل عدم امکان جذب پسته کاران مهاجر در بخش های مولد و مفید اقتصادی، شاغل شدن در بخش های غیر مولد و واسطه ای یکی از مهمترین مسیر فعالیت آنها بوده که منفعت چندانی برای توسعه بخش روستایی و کشاورزی کشور ندارد.    

اطلاعات میدانی جمع آوری شده در قالب یک پروژه تحقیقاتی در پژوهشکده پسته،  از 200 باغ دار پسته کار در استان کرمان و تحلیل اقتصادی آنها  نشان داد که میانگین بهره وری کل تولید پسته طی سالهای 1378 تا 1397  به طور متوسط سالیانه 11 درصد کاهش یافته است. سطح زیر کشت در آستانه فقر مطلق ، برای سالهای 1378، (‌94-91) و 1397 به ترتیب 0.3 ، 1.43 و 2.66 هکتار برآورد شده است. بر این اساس کشاورزان کوچک و حتی متوسط دچار فقر مطلق می باشند و پدیده دام نقدینگی و دور باطل فقر و توسعه نیافتگی در مورد آنها اثبات می گردد. نتایج به خوبی نشان دهنده شرایط نا مساعد درآمدی و اقتصادی پسته کاران و کشاورزان خرده مالک و متوسط بوده و تحلیل صورت گرفته نشان از کوچک شدن سفره درآمدی آنها  و افزایش فقر مطلق با گذشت زمان دارد. به نظر می رسد این پدیده یکی از محدویت های اصلی بر سر راه اثر بخشی فعالیتهای علمی، آموزشی و ترویجی پسته از یک طرف و بکارگیری تکنولوژی های جدید در واحدهای تولیدی از طرف دیگر باشد و لذا هر گونه افزایش تولید ناشی از توسعه و تحول مدیریتی کشاورزی در مناطق پسته کاری و روستایی استان کرمان را با مشکل جدی مواجه می سازد.

لذا پیشنهاد می گردد تا برای مناطق جدید پسته کاری در کشور به گونه ای برنامه ریزی گردد تا هر گونه توسعه کشت پسته در قالب الگوهای پایدار تولیدی و درآمدی، با تاکید بر استفاده پایدار از منابع و بویژه منابع حیاتی آب و خاک باشد و از هر گونه بی برنامه گی و شتابزدگی برای توسعه کشت پسته، بدون توجه به معیارهای فنی و اقتصادی جلوگیری گردد. همچنین برای مناطق پسته کاری قدیمی مانند استان کرمان بایستی از باغ داران پسته کار در راستای افزایش بهره و ری و اقتصادی نمودن تولید به شیوه های مختلف، حمایت جدی شود تا امکان رونق تولید و درآمد پایدار و در نتیجه ایجاد رفاه بیشتر روستاییان و کشاورزان در آینده فراهم گردد و از مهاجرت آنها به شهرها و جذب آنها به مشاغل کاذب و غیر مولد و یا بیکاری بیشتر آنها جلوگیری شود.

کلمات کلیدی :

 کسب و کار مرتبط با پسته پراکنش جغرافیایی گسترده در کشور ما دارد. در بیش از 20 استان کشور کشاورزان بخشی و یا تمام توان خود را مصروف تولید این محصول ارزشمند نموده اند و احتمال افزایش سطح زیر کشت باغات پسته در سال های پیش رو دور از انتظار نیست. درآمد اصلی پسته کاران در استان های پسته خیز کشور به طور عمده از محل تولید و فروش پسته خام بوده و درآمد حاصل از مشاغل جانبی مرتبط با پسته بسیار کم می باشد. لذا ایجاد درآمد پایدار و کافی برای پسته کاران از طریق توسعه مشاغل جانبی مرتبط با محصول،  بسیار حائز اهمیت بوده و می تواند اشتغال روستایی را بهبود بخشیده و به طور ویژه برای زنان روستایی شغل و درآمد کافی ایجاد نماید.                                                                                                                          

نتایج بدست آمده از یک پروژه تحقیقاتی در پژوهشکده پسته نشان داد که مصرف کنندگان پسته تمایل به خرید برخی محصولات جانبی آن را دارند. از جمله محصولات جانبی پسته که می تواند برای توسعه آنها در بخش روستایی و مناطق پسته کاری کشور برنامه ریزی صورت پذیرد عبارتند از: صنایع غذایی پسته ، شیرینی جات پسته، شیر و مواد لبنی پسته، صنایع آرایشی و بهداشتی پسته، روغن پسته ، شکلات و آب نبات پسته ، بستنی پسته، صنایع دارویی دارای آهن بالا از پسته، گز پسته، مربای پوست پسته و ترشی پسته.                                                                                                                                                

البته مصرف کنندگان پسته که تمایل به مصرف خود را برای محصولات جانبی بالا بیان داشتند، برای خرید و مصرف این محصولات دارای محدودیت هایی نیز می باشند که در گذشته هم همین محدودیت ها سبب شده است تا مصرف محصولات جانبی پسته به نسبت محصولات جانبی سایر کالاهای رقیب مانند گردو، بادام، فندق و بادام زمینی کمتر باشد. از جمله مهمترین محدودیت ها برای مصرف کنندگان محصولات جانبی پسته می توان به قیمت بالای پسته و محصولات جانبی آن، قدرت خرید کم مصرف کنندگان، اطلاع رسانی کم در مورد انواع محصولات جانبی و به ویژه خواص غذایی و سایر خواص آنها و نهایتا لوکس بودن محصولات جانبی پسته در مقایسه با محصولات جانبی کالاهای رقیب اشاره نمود.                                                                                                     

 به دلیل محدودیت های بالا، توسعه صنایع جانبی پسته در مناطق روستایی و پسته کاری در گذشته به ندرت صورت گرفته و به نظر می رسد در صورت عدم برنامه ریزی مطلوب، در آینده هم در این زمینه اتفاق خاصی بوجود نیاید. بنابراین برای توسعه  صنایع جانبی پسته و ایجاد اشتغال خانگی زنان روستایی، بایستی با یک برنامه ریزی علمی و کارشناسی شده، تخصیص بودجه و منابع مالی کافی و تسهیل فضای کسب وکار اشتغال خانگی برای زنان روستایی، از افرادی که تمایل به ورود در این عرصه دارند در عمل حمایت جدی گردد تا زمینه و بستر برای درآمد زایی و ایجاد اشتغال در روستاها و به ویژه برای بانوان روستایی در مناطق پسته کاری کشور فراهم گردد.                                                                             

کلمات کلیدی :

سال نو و بهار طبیعت را همراه با بهترین هدیه های الهی برایتان آرزو دارم. امید است سال جدید سرشار از شادی و سلامتی و سربلندی و افتخار برای شما همراهان عزیز باشد.

کلمات کلیدی :

راهکارهای مدیریتی و اقتصادی افزایش بهره وری تولید پسته

دکتر رضا صداقت، عضو هیات علمی و رئیس گروه تحقیقاتی، پژوهشکده پسته کشور، دکتری سیاست و توسعه کشاورزی

مقدمه:

در سال   1395 محصول پسته با سطح زیر کشت 359078 هکتار بارور و 98258 هکتار غیر بارور و سطح زیر کشت کل 457337 هکتار، حدود 15 درصد از سطح زیر کشت محصولات باغبانی را در کشور به خود اختصاص داده است. استان کرمان با سطح زیر کشت 203050 هکتار بارور و 9000 هکتار غیر بارور و سطح زیر کشت کل 212050 هکتار حدود 46 درصد از کل باغات پسته کشور را دارا می باشد ( وزارت جهاد کشاورزی، 1395). در خصوص میزان تولید پسته در سالهای مختلف و در منابع آماری متفاوت، گزارشات مختلفی وجود دارد. بر اساس آمار منتشر شده توسط وزارت جهاد کشاورزی( 1395)، میزان تولید پسته کشور برای سالهای 1394 و 1395 به ترتیب 261101 و 304420 تن گزارش شده است و استان کرمان در همین سالها به ترتیب دارای تولید 96328 و 112083 تن پسته بوده است. با توجه به سطح آمار زیر کشت و تولید پسته که به آن اشاره شد میزان عملکرد در هکتار ( بهره وری تولید ) پسته برای کل کشور در سالهای 1394 و 1395 به ترتیب 778 و 848 کیلو گرم در هکتار می باشد و میزان عملکرد در هکتار( بهره وری تولید) برای استان کرمان در همین سالها به ترتیب 477 و 552 کیلوگرم در هکتار بوده است. همانطور که آمار نشان می دهد میزان بهره وری تولید پسته در کشور و مخصوصا در استان کرمان به میزان قابل توجه کاهش یافته و بنابراین در مقایسه با هزینه های بالای تولید و قیمت دریافتی تولید کننده، میزان سودآری تولید رضایت بخش نبوده و ادامه این روند تولید را کاملا غیر اقتصادی خواهد نمود.

 مطالعات گذشته در زمینه تولید و صادرات محصول پسته، بیشتر بر کاهش بهره وری سطح زیر کشت ( عملکرد در هکتار)، افزایش هزینه های تولید و کاهش سود آوری تولید محصول پسته در سالهای اخیر تاکید داشته اند( صداقت ، 1381; صداقت، 1387 و صداقت، 1388). روند کاهشی عملکرد در هکتار، در شرایطی که تورم بالا در کشور سبب افزایش بی رویه هزینه تولید محصولات کشاورزی و از جمله این محصول شده است، می تواند زنگ خطر جدی برای آینده صنعت پسته کشور به حساب آید. کاهش هزینه های تولید در کشور بایستی در سطح کلان مدیریت شود و چیزی نیست که کشاورزان به تنهائی بتوانند در کاهش آن نقشی ایفا نمایند، قیمت دریافتی تولید کنندگان نیز تحت تاثیر عوامل متعددی است که در سطح ملی و بین المللی تعیین می گردند و لذا تنها راهی که تولید کنندگان محصول می توانند برای حفظ و یا ارتقای موقعیت خود دنبال کنند افزایش بهره وری تولید است که البته در این موضوع نیز حمایت دولت بسیار موثر می باشد و به تنهائی از عهده کشاورزان بر نمی آید. 

راهکار های افزایش بهره وری تولید پسته در مناطق پسته کاری کشور

بر اساس نتایج بدست آمده از پروژه تحقیقاتی با عنوان"بررسی عوامل تاثیر گذار بر بهره وری کل تولید پسته و ارتباط بهره وری کل با محصول تولیدی و نهاده های مصرفی در استان کرمان" که در یک دوره 4 ساله در مناطق پسته کاری استان کرمان اجرا گردید، موضوع کاهش بهره وری تولید در سالهای اخیر مورد بررسی قرار گرفت و نتایج خوبی برای ارتقای بهره وری بدست آمد. در ادامه به مهمترین دستاوردهای این پروژه که می تواند به عنوان دستورالعمل فنی مورد استفاده باغداران و برنامه ریزان صنعت پسته کشور قرار گیرد اشاره می گردد:               

1- زمینه ارتباط باغداران با مشاورین با دانش و تجربه کافی در زمینه مسائل و موضوعات روز باغداری فراهم گردد.

2- انگیزه برای ورود جوانان تحصیلکرده در رشته های مختلف کشاورزی به کسب و کار کشاورزی فراهم گردد.

3- یکپارچه سازی اراضی و باغات و یا حداقل یکپارچه سازی مدیریت باغات همجوار، با هدف افزایش بهره وری باغات با اندازه کوچک (خرده مالک)، در دستور کار مدیران و برنامه ریزان بخش کشاورزی با جلب مشارکت و همکاری تشکلهای بهره برداران قرار گیرد.

4- بر بازار نهاده های کشاورزی و به ویژه بازار انواع کودها و سموم نظارت بیشتر شده تا نهاده های با کیفیت، در زمان مناسب و با قیمت عادلانه در دسترس کشاورزان قرار گیرد.

5- بر نظام اعتبارات کشاورزی نظارت شده تا اعتبارات با سرفصل کشاورزی، صرفا در بخش کشاورزی مصرف شود.

6- از آنجا که کلیدی ترین نهاده های تولید در افزایش بهره وری تولید پسته عبارتند از نیروی انسانی، آب، کودهای مایع و کودهای آلی، بنابراین لازم است تا آموزش کشاورزان در زمینه استفاده بهتر و کاراتر از این عوامل تولید برنامه ریزی شود و نیز بستر لازم برای بکارگیری آموزشهای ارائه شده در این زمینه ها در باغات فراهم گردد.

کلمات کلیدی :

با سلام به همه دوستان ارجمند و فرهیخته

متاسفانه مدتی نسبتا طولانی ارتباط بنده از طریق این وبلاگ قطع شده بود. ان شا الله به زودی فعالیت خود را از این طریق شروع می کنم و مطالبی را خدمت عزیزان خواهم بود.

با سپاس از همراهی شما

رضا صداقت

کلمات کلیدی :

بنام او که جان را فکرت آموخت، خدای آشکار و نهان

شایسته سالاری از شعار تا عمل

آیات و روایات متعددی بر لزوم توجه به شایسته سالاری وجود دارند که در همین کانال ارتباطی بخشی از انها مطرح گردید. همچنین از دیدگاه صاحبنظران مدیریت منابع انسانی نیز بر توجه به شایسته سالاری تاکید بسیار شده است. لذا هیچ تردیدی در اصل موضوع وجود ندارد و هر عقل سلیم بر این مهم صحه می گذارد. اگر در بیانات مسئولین و مقامات عالی رتبه کشورهای مختلف و از جمله کشور خودمان هم دقت کنیم، می بینیم که همیشه بر انتخاب افراد شایسته تاکید شده است. آنچه به نظر می رسد این است که متاسفانه  ما در زمینه تحقق اصل مهم شایسته سالاری چندان موفق نبوده ایم. به نظر بنده یکی از مهمترین دلایل آن توجه نکردن به شاخصهای اصلی انتخاب شایستگان می باشد که این شاخصها را به آسانی می توان از قرآن، احادیث، روایات و نظرات صاحبنظران مدیریت منابع انسانی استخراج نمود. مشکل دیگر در این زمینه این است که برخی افراد به خوبی و درستی، شاخصهای اصلی مربوط به شایسته سالاری را مطرح می کنند و در ظاهر آنها را مورد تاکید قرار می دهند، اما در تطبیق این شاخصها با افراد مختلف خواسته و یا نا خواسته مسیر اشتباه را طی می کنند. در این زمینه متاسفانه باید گفت که در انتصابها بجای توجه به معیارهای اصلی و تطبیق درست آنها با افراد مختلف، روابط شخصی، دوستانه، حزبی، سیاسی، قومی، طایفه ای و منطقه ای جایگزین می گردد و لذا آنچه گفته می شود در عمل تحقق پیدا نمی کند. شاخصهای بسیاری در مبحث شایسته گزینی مطرح می گردد، اما به نظر می رسد تخصص، تعهد و تجارب عملی شاخصهای بسیار مهم در انتخاب شایستگان جامعه می باشند که نباید هیچکدام فدای دیگری شود. نباید به بهانه تخصص گرائی از تعهد و تقید به کار درست و یا از تجارب اندوخته شده افراد به آسانی گذشت و یا به بهانه تعهد گرائی و تجربه گرائی، تخصص و مهارت افراد را نادیده گرفت و مانند اینها. ویژگیهای شخصیتی افراد نیز مانند روحیه کار جمعی و توان بالقوه مدیریتی و نشاط و پویائی و امثال اینها هم در انتخاب شایستگان برای انتصابات مدیریتی بسیار مهم هستند. اقتصاددانان و مدیران منابع انسانی هر دو گروه تاکید دارند که افزایش بهره وری و کارائی همه امکانات و منابع در جامعه مهم می باشد و کلید توسعه جوامع مختلف ارتقای بهره وری و کارائی منابع می باشد،  اما در عین حال شاه کلید توسعه همه جانبه کشورها را ارتقای بهره وری و کارائی نیروی انسانی می دانند که این محقق نمی شود مگر با شایسته گزینی و شایسته سالاری. اگر مدیریت جامعه را بدست شایستگان واقعی قرار دهیم، نه تنها کارائی و بهره وری خود آنها افزایش می یابد، بلکه این مدیران شایسته سبب ارتقای بهره وری و کارائی مجموعه نیروی انسانی کشور و به تبع آن کل اقتصاد خواهند شد و رشد اقتصادی و توسعه همه جانبه به طور ناباورانه افزایش می یابد. کافی است نگاهی به کشورهایی کنیم که در اقتصاد خود به پیشرفتهای خوبی رسیده اند و همچنین در عدالت اقتصادی و اجتماعی و رفاه افراد موفق بوده اند، به روشنی می بینیم که در آن جوامع شایستگان جامعه در راس امور قرار دارند و فضای مدیریتی سالم، با نشاط و پویا حاکم است. به امید روزی که در عمل بتوانیم گامهای خوبی را در این زمینه برداریم و شک ندارم که در آنروز شاهد گره گشائی از بسیاری مشکلات و کاستی های امروز جامعه خواهیم بود. ان شا الله/

 دکتر رضا صداقت

اقتصاددان و فعال اجتماعی و فرهنگی

21 شهریور ماه 1396

کلمات کلیدی :

بسم الله الرحمن الرحیم

قابل توجه اساتید، محققین، صاحبنظران، اندیشمندان، کارشناسان و همکاران محترم  

با سلام و احترام،

با عنایت خداوند متعال و همکاری موثر تعدادی از همکاران گرانقدر و مساعدت ریاست محترم پژوهشکده، اتاق فکر پسته در این پژوهشکده راه اندازی گردیده است. از مهمترین اهداف تشکیل اتاق فکر پسته عبارتند از:

1-     هم اندیشی و تبادل نظر پیرامون مشکلات اساسی و راهبردی صنعت پسته کشور در زمینه های مختلف فنی، باغبانی، آبیاری و تغذیه، آفات و بیماریها، ٌصنایع تبدیلی، اقتصادی، اجتماعی و بازاریابی.

2-     رسیدن به وحدت نظر و اجماع حد اکثری در خصوص مشکلات اساسی و راهبردی صنعت پسته کشور، در راستای جلوگیری از تشتت نظرات کارشناسی و سردرگمی پسته کاران، صنعتگران و مدیران و مسئولین بخشهای اجرائی، در بکارگیری ایده ها و نظرات پژوهشکده.

3-     ارائه راهکارهای لازم مدیریتی و اجرائی برای افزایش بهره وری تولید و کارائی بازار پسته کشور و سایر موضوعات اساسی و راهبردی.

4-     استفاده از پتانسیل فکری و علمی اعضای هیات علمی و محققین و سایر دست اندرکاران صنعت پسته کشور برای سیاست گذاری کلان صنعت پسته.

5-     ارائه مشاوره به رئیس پژوهشکده در خصوص موضوعات اساسی و راهبردی ارجاع شده توسط ایشان.

بدینوسیله از همه صاحبنظران و اندیشمندان صنعت پسته کشور دعوت می گردد تا دیدگاهها و راهکارهای خود را در چارچوب اهداف مطرح شده فوق، برای حل مشکلات مختلف صنعت پسته کشور ارائه نمایند. مطالب ارائه شده ابتدا در کارگروههای تخصصی بررسی و در نهایت در اتاق فکر پژوهشکده پسته تکمیل و تائید شده و اطلاع رسانی لازم به مخاطبین به طرق مختلف انجام خواهد شد.

ارسال مطالب همکاران گرامی در پژوهشکده پسته از طریق سیستم اتوماسیون اداری داخلی و برای افراد خارج از پژوهشکده از طریق آدرس الکترونیکی sedaghatr@gmail.com امکان پذیر می باشد./

قبلا از احساس مسئولیت و همکاری همه عزیزان در راستای حل مشکلات صنعت پسته کشور تشکر می گردد./

با احترام مجدد

رضا صداقت، عضو هیات علمی اقتصاد کشاورزی و رئیس اتاق فکر پژوهشکده پسته

کلمات کلیدی :

آیا متولی تحقیقات کشاورزی منشاء دودیست که به چشم کشاورزان می رود؟

در تاریخ 14 دیماه 1395، در سایت الف، مقاله ای با عنوان " دود ناکارآمدی نهاد متولی تحقیقات کشاورزی در چشم کشاورزان"، منتشر شد. بخشی از این مقاله به پایین بودن عملکرد پسته در ایران نسبت به آمریکا پرداخته و علت آن را بخش تحقیقات معرفی کرده بود. پژوهشکده پسته به عنوان زیر مجموعه ای از موسسه تحقیقات علوم باغبانی از سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی به عنوان متولی تحقیقات پسته کشور، برای روشن شدن موضوع، مطالب زیر را ارایه می نماید.

     در یک بررسی میدانی در استان کرمان، دانش کشاورزان پسته کار در سه حوزه مدیریت آبیاری، مبارزه با آفات و مدیریت تغذیه سنجش و نمره داده شد. نتایج نشان داد که متوسط نمره پسته کاران بالاتر از 10 (از 20 نمره) می باشد. این در حالی است که پراکنش نمره از صفر تا 20 بود. بررسی آماری نشان داد که کشاورزانی که به نوعی با مروجین و محققین کشاورزی در ارتباط هستند دارای نمره بسیار بالاتری می باشند. البته این بدان مفهوم نیست که تمام دانش نزد پسته کاران، تولید محققین داخلی می باشد اما نشان می دهد که سهم قابل توجه ای از این دانش، تولید محققین کشاورزی داخلی بوده و توسط مروجین دولتی منتقل شده است. برای اثبات این ادعا می توان بهیک تحقیق بین المللی اشاره کرد. نتایج این تحقیق نشان می دهد که ایران در تولید علم پسته در مقام اول جهانی با حدود 29 درصد می باشد و کشورهای آمریکا، ترکیه، اسپانیا و ایتالیا در رده های بعدی قرار دارند. همچنین بر اساس همین مطالعه، پژوهشکده پسته سازمان تات در بین همه مراکز علمی و تحقیقات دنیا در مقام دوم پس از دانشگاه دیویس آمریکا با حدود 9 درصد از تولید جهانی علم پسته قرار دارد و دانشگاه های تهران، ولیعصر رفسنجان و دانشگاه آزاد اسلامی در مراحل بعدی قرار دارند.  

     در مرحله دیگری از پژوهش فوق، تاثیر دانش کشاورزان بر عملکرد محصول پسته اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که نمره کشاورزان درخصوص مدیریت آبیاری هیچ تاثیری بر بهره وری آب و بهره وری زمین نداشته است. این در حالی است که درخصوص مدیریت تغذیه و مبارزه با آفات این مسئله متفاوت است. به طوری که، افزایش یک نمره به دانش کشاورزان در خصوص زمان مبارزه با آفات (پسیل پسته)، مقدار سم مصرف شده در هکتار را نیم لیتر کاهش می دهد. این مسئله بدون تاثیر بر عملکرد در هکتار محصول می باشد. همچنین، افزایش یک نمره به دانش کشاورزان در خصوص زمان تغذیه باغات پسته، عملکرد در هکتار محصول را به میزان 21 کیلوگرم افزایش می دهد.

    نتایج مطالعه فوق نشان می دهد که متولی تحقیقات، آموزش و ترویج، کار خود را در حد نسبتا مناسبی انجام داده اما در بخش مدیریت آبیاری و آفات این دانش تاثیر چندانی بر عملکرد پسته نداشته است. در حالی که در خصوص مدیریت تغذیه باعث افزایش عملکرد شده است. علل عدم تاثیر گذاری دانش کشاورزان در بخش مدیریت آبیاری و مبارزه با آفات را می توان به شرح ذیل بیان کرد:

الف- خرده مالک بودن کشاورزان

     بر اساس مطالعات انجام شده، میانگین سطح زیر کشت پسته کاران کمتر از 2 هکتار می باشد. با توجه به آمار رسمی کشور، میانگین عملکرد در هکتار باغات پسته حدود 500 کیلوگرم می باشد. اگر قیمت متوسط هر کیلوگرم پسته را 25000 تومان در نظر بگیریم درآمد ناخالص سالانه متوسط یک پسته کار با 2 هکتار باغ، 25 میلیون تومان می باشد. از این مقدار، حداقل 50 درصد آن، صرف هزینه های جاری باغ می گردد. باقیمانده درآمد در حدود 12 میلیون تومان می باشد که تنها می تواند بخشی از هزینه های زندگی کشاورز را تامین نماید. به عبارت دیگر، کشاورزان ما نه تنها پولی برای سرمایه گذاری و بهبود تکنولوژی تولید و افزایش عملکرد در هکتار را ندارند بلکه بدهکار نیز می باشند. این در حالی است که سیستم تولید پسته در آمریکا که نویسنده بدان اشاره کرده اند، عمده مالکی می باشد و بودجه های هنگفتی صرف تحقیقات، آموزش و ترویج در زمینه های مختلف مورد نیاز محصول پسته می گردد. به عبارت دیگر، پسته کار آمریکایی به علت برخورداری از صرفه های حاصل از باغات بزرگ، درآمد کافی برای سرمایه گذاری جهت افزایش عملکرد را دارد. حال سئوال این است که آیا مقصر خرده مالک بودن پسته کاران ایران و تبعات ناشی از آن، متولی تحقیقات است؟  

ب- تنظیم نبودن نسبت آب به زمین در باغات پسته در ایران

میزان مصرف آب در باغات پسته بارور آمریکا 12000 متر مکعب در هکتار در سال است. مقدار آب مصرف شده مذکور در سیستم های آبیاری تحت فشار است. این در حالی می باشد که مقدار مصرف آب باغ های پسته در ایران به طور متوسط برابر با 7500 متر مکعب در هکتار در سال بوده و در سیستم غرقابی صورت می گیرد. علاوه بر این، بیشتر این آبهای مصرفی دارای کیفیت بسیار پایین می باشند در حالیکه آب مصرفی در باغات پسته آمریکا دارای کیفیت مناسبی هستند. مقایسه مقدار آب مصرفی در ایالات متحده و ایران نشان می دهد که باغات پسته آمریکا 6/1 برابر باغات پسته در ایران آب دریافت می کنند. حال اگر کیفیت آب های مصرفی در آمریکا و سیستم های آبیاری متفاوت استفاده شده در دو کشور را در نظر بگیریم، می توان دید که عملکرد متفاوت دو کشور بسیار ناچیز خواهد شد. به عبارت دیگر عملکردهای اسمی ارائه شده، از نظر واقعی و بر واحد نهاده کمیاب، یعنی آب آنچنان معنی دار نیستند و عملکرد واقعی در دو کشور آنچنان تفاوت معنی داری ندارد. حال سوال این است که چرا اولا، مقدار آب مصرف شده در هکتار در ایران پایین است؟ ثانیا، چرا سیستم آبیاری غرقابی مورد استفاده قرار می گیرد؟

      با توجه به محدودیت منابع آب، و برای رسیدن به میزان مطلوب آب مصرف شده در باغات پسته آمریکا (12000 متر مکعب در هکتار در سیستم تحت فشار) که در ایران به دلیل استفاده از سیستم غرقابی مقدار بهینه آب مصرفی از این میزان نیز بیشتر می باشد، بایستی حداقل 40 درصد از باغات پسته حذف شوند تا بتوانیم به شرایط آمریکا نزدیک شویم. این در حال است که در صورت کاهش سطح باغات یک چاه، مجوز بهره برداری آّب آن چاه طبق قانون کاهش می یابد و در نتیجه کشاورزان علی رغم علم به این موضوع بر حفظ باغات پسته نامناسب و کم بازده اصرار دارند. این مساله در نهایت به کاهش عملکرد منجر شده است.  حال سئوال این است که متولی تحقیقات در کجای این معادله چند مجهولی پیچیده قرار دارد؟

ج- عدم تضمین مالکیت باغات پسته

گزارش اداره منابع طبیعی نشان می دهد که بیش از 50 درصد از باغات پسته در دو شهرستان اصلی تولید کننده پسته در استان کرمان فاقد سند هستند. اراضی این باغات پسته با درختان با سن بالا که در سال های گذشته بدون اعتراض دولت توسط کشاورزان تصرف شده است، الان از نظر قانونی تصرفی بوده و امکان دادن سند برای آن ها وجود ندارد. حال فرض کنید که دانش لازم برای افزایش بهره وری آب و زمین توسط متولی تحقیقات ایجاد شده و در کنار دروازه باغ آماده ورود به باغ باشد. برای استفاده از این تکنولوژی که نیاز به سرمایه گذاری است، کشاورز نیاز به انگیزه و توانایی مالی کافی دارد. صاحب باغ بدون سند و با آینده نا معلوم با چه انگیزه ای در باغ خود سرمایه گذاری کند؟ چنانچه در بالا اشاره شده سیستم خرده مالکی، باعث شده است تا کشاورزان سرمایه لازم را نداشته و نیاز به دریافت وام داشته باشند. در حالی که برای دریافت وام بایستی باغ، سند دار باشد. حال سئوال این است، آیا مقصر دود ناشی از عدم سند دار بودن باغات پسته کشور نیز متولی تحقیقات است؟

د-  بازار آشفته نهاده های کشاورزی به ویژه سم

چنان چه در ابتدا گفته شد، دانش مدیریت مبارزه با آفات باعث افزایش بهره وری استفاده از سم شده است اما بر عملکرد در هکتار باغات پسته موثر نیست. هر چند که این مساله خود یک نکته مثبت بوده و بر کاهش هزینه تولید اثر گذار است و تاثیرات منفی زیست محیطی را کاهش می دهد اما تاثیری بر عملکرد پسته ندارد. علت نیز این می باشد که افراد با دانش پایین نیز با استفاده بیشتر و نادرست سم توانسته اند به هر نحوی شده است مانع از تاثیر منفی آفات بر عملکرد باغات پسته خود شوند. این که امکان ورود و تولید و توزیع سم در کشور با هر کیفیتی وجود دارد، آیا مقصر آن متولی تحقیقات است؟ این که کشاورزان برای استفاده از هر نوع سم، به هر میزان و در هر زمان، محدودیتی ندارند، مقصر کیست؟ آیا دودی که از این آشفته بازار، نه تنها به چشم کشاورزان بلکه به چشم همه مردمی که در این محیط زیست می کنند می رود، باز هم به متولی تحقیقات بر می گردد؟

ه- نتیجه گیری     

چنان چه مشخص شد، اوضاع بسیار پیچیده تر از آنچه می باشد که نویسنده محترم مقاله " دود ناکارآمدی نهاد متولی تحقیقات کشاورزی در چشم کشاورزان" تصور کرده است. توصیه می شود تا کمی انصاف در بیان مشکلات به خرج داده و تمام مشکلات ساختاری و تاریخی کشاورزی ایران را متوجه یک دستگاه خاص ننمایند. مخصوصا سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی و به طور ویژه پژوهشکده پسته که تنها مسئولیت تولید اولین حلقه از حلقه های مورد نیاز پیشرفت صنعت پسته ایران (دانش) را برعهده دارد. در حالی که حلقه های توانایی و تمایل برای این پیشرفت متوجه سایر دستگاه ها می باشد. به عبارت دیگر، قرار دادن دانش در دستان کسی که انگیزه و توانایی استفاده از آن را ندارد، تاثیر چندانی نخواهد داشت. امید است که نگارش آن مقاله انتقادی و این پاسخ زمینه ای باشد برای تضارب آرا و اندیشه های متفاوت در خصوص مشکلات بخش کشاورزی و نتیجه آن در آینده به نفع همه ذینفعان این بخش خصوصا کشاورزان عزیز باشد. ان شاالله.

کلمات کلیدی :

بسمه تعالی

ارائه نظر توسط کارشناسا ن و جمع بندی در اتاق فکر پسته، در مورد توسعه پایدار کشت و افزایش تولید پسته در کشور

پسته یکی از مهمترین محصولات باغبانی کشور است. استان کرمان و شهرستان رفسنجان، مرکز اصلی تولید پسته در ایران به ‌شمار می‌آیند. شوری، خشکسالی‌های پی‌درپی و عدم برنامه‌ریزی برای تأمین آب مورد نیاز باغ‌های پسته، افت چشمگیری را در سال‌های اخیر ایجاد نموده است و در همین زمان ایالت کالیفرنیای آمریکا با افزایش سطح زیر کشت پسته، در حال تبدیل شدن به اولین صادرکننده این محصول در سطح جهان است.  بنابراین برای حفظ جایگاه اول جهانی تولید پسته بایستی دو برنامه مشخص را در پیش بگیریم که ذیلا شرح داده شده است:

توسعه پایدار کشت پسته در مناطق مستعد و مطمئن

1-    با توجه به محدودیت منابع آبهای زیر زمینی در اکثر مناطق کشاورزی کشور، قبل از هر گونه برنامه برای توسعه کشت بایستی منابع آب و خاک موجود به لحاظ کمی و کیفی مورد مطالعه قرار گرفته و هر گونه توسعه کشت دقیقا حساب شده باشد تا در دراز مدت مجبور به رها کردن باغات مثمر مانند آن چیزی که این روزها در استان کرمان و برخی استانهای دیگر دیده می شود، نشوند.

2-   انجام مطالعات دقیق آمایش سرزمین و بررسی جامع در قالب تناسب اراضی، در مناطق پسته خیز کشور با هدف دستیابی به توسعه موزون و پایدار کشت پسته در کشور توسط وزارت جهاد کشاورزی و وزارت نیرو.

3-   تدوین و یا اصلاح قوانین مربوط به آمایش سرزمین و توسعه پایدار و اجرائی و عملیاتی شدن آن به منظور جلوگیری از توسعه بی رویه کشت و تخریب بیشتر منابع آب و خاک کشاورزی توسط دستگاههای اجرائی مربوطه و مجلس شورای اسلامی.

4-   بررسی شرایط اقلیمی منطقه مورد کشت و تطابق کافی با شرایط اقلیمی مورد نیاز پسته

5-   انتخاب پایه و ارقام مناسب و سازگار با منطقه بر حسب شرایط آب و هوایی موجود

6-    هر گونه توسعه کشت پسته در مناطق جدید باید دارای مزیت نسبی باشد و چنانچه با توجه به شرایط آب و خاک موجود امکان کاشت اقتصادی‌تر سایر محصولات زراعی و باغی وجود دارد، کاشت آنها در اولویت قرار گیرد.

7-   از تغییر الگوی کشت محصولات زراعی و باغی که دارای بازدهی اقتصادی بهتری نسبت به پسته می‌باشند و جایگزینی آنها با کشت پسته جلوگیری گردد.

8-   استفاده از نهال های سالم، بهداشتی و گواهی شده که توسط تولید کندگان مجاز عرضه میگردد میتواند متضمن تولید نهال‌های عاری از نماتودهای ریشه گرهی و بیماری گموز گردد که خطر آلودگی در باغات جدید را کاهش میدهد.

9-   با توجه به گسترش برخی بیماری‌های برگی پسته از جمله سپتوریوز، لکه برگی الترناریایی، سوختگی بوتریوسفریایی شاخه و خوشه و پوسیدگی آرمیلاریایی ریشه در برخی مناطق جدید، لازم است قبل از احداث باغات جدید مورد مطالعه کارشناسی قرار گیرند. مثال این مورد ایجاد باغات پسته در استهبان است که به دلیل آلودگی پنبه‌های موجود در این منطقه، آلوده به پژمردگی ورتیسیلیومی هستند.

           10- توسعه کاشت پسته در مناطق جدید بایستی از نظر مسائل زیست محیطی و توسعه کشت پایدار نیز مد نظر قرار گیرد.

افزایش میزان تولید و بهره وری در واحد سطح در باغات موجود

با توجه به اینکه حفظ سهم بازار نیازمند تولید محصول کافی می باشد و اینکه ایران در گذشته سهم بالایی از بازار را داشته است لذا افزایش تولید پسته بایستی به عنوان یک هدف راهبردی در نظر گرفته شود.برای رسیدن به این هدف راهکار های ذیل پیشنهاد میگردد:

1-   استفاده بهینه از آب در باغات موجود با توجه به کیفیت و کمیت آب،

توسعه و ترویج استفاده ازسیستم های آبیاری تحت فشار، کم فشار و سایر طرح‌هایی که منجر به افزایش بهره وری آب میگردند با استفاده از تسهیلات دولتی یکی از راهکار بسیار مفید افزایش بهره‌وری در واحد سطح می‌باشد.

2-         2- حمایت از تحقیقات کشاورزی مخصوصا تحقیقاتی که می تواند سبب افزایش بهره وری آبهای موجود گردد و یا تحقیقاتی که می تواند زمینه برای بهره برداری و استفاده اقتصادی از آبهای شور و نامتعارف را فراهم سازد.

3-   ایجاد باغات الگویی با انجام برنامه‌های اصلاح و احیاء باغات موجود

4-   تشویق باغداران جهت اصلاح وضعیت موجود باغات و رسیدن به عملکرد حداقل یک تن در هکتار

5-   برگزاری کلاس های آموزش تخصصی تئوری و عملی مدرسه در مزرعه برای حل مشکل کشاورز.

6-   برنامه ریزی برای ایجاد درآمد جایگزین برای پسته کارانی که در قالب طرحهای آمایش سرزمین و یا طرح تناسب اراضی مجبور به رها کردن بخشی و یا تمام باغات موجود خود هستند، به گونه ای که منبع درآمدی کافی برای امرار معاش و افزایش راندمان تولید محصول پسته در همان محل و یا محل های توصیه شده جدید باشند.

7-   بکار گیری سایر راهکارهائی که می توانند در هر منطقه سبب ارتقای بهره وری تولید گردند.

کلمات کلیدی :