بر بال اندیشه: یا علی مدد

طرح هدفمندی یارانه ها : روند گذشته و دورنمای آینده

دکتر رضا صداقت، اقتصاددان و پژوهشگر مسائل اقتصادی

مرحله اول طرح هدفمندی یارانه ها در نیمه دوم سال 1389 یعنی 2 سال قبل شروع شد. بر اساس قانون مصوب مجلس، قرار است تا ظرف مدت 5 سال از آغاز هدفمندی، یارانه های انرژی، سوخت و نان به طور کامل هدفمند گردد. به این مفهوم که یارانه های غیر مستقیم که تا کنون دولت در بازار مصرف به مردم پرداخت می نموده است، تبدیل به یارانه های مستقیم درآمدی گردد. مبنای قیمت گذاری جدید برای انرژی و سوخت، برای اقسام مختلف آن متفاوت است. مبنای قیمت گذاری برای انواع وارداتی آنها، قیمتهای بین المللی و برای انواع داخلی آنها، هزینه تمام شده می باشد.  بر اساس این قانون تنها منبع درآمدی دولت برای پرداخت یارانه ها ، بایستی همان یارانه های غیر مستقیم و حذف شده باشد و دولت نبایستی درآمد های دیگر کشور را صرف اینکار نماید. همچنین بر اساس قانون، حد اقل 30 درصد از منابع درآمدی طرح هدفمندی برای جبران افزایش هزینه های تولید و اصلاح ساختار مصرف انرژی، بایستی در اختیار تولید کنندگان صنعتی، کشاورزی و .... قرار گیرد. دولت از ابتدای شروع این طرح اصرار داشت که کار هدفمندی یارانه ها را یکباره انجام دهد و معتقد بود که اگر اینکار انجام شود، شوک های روانی و تورمی آن یکباره بروز می کند و در مجموع آثار تورمی طرح کمتر می گردد و به نفع اقتصاد کشور است. در حالیکه اغلب کارشناسان اقتصادی و نمایندگان مجلس اعتقاد داشتند که اجرای این طرح به طور عجولانه و یک دفعه، می تواند مشکلات بیشتری خصوصا از نظر میزان تورم و رکود اقتصادی ایجاد نماید. با توجه به مصوبه قانونی مبنی بر اجرای تدریجی این طرح، دولت مرحله اول هدفمندی را در نیمه دوم سال 89 اجرا نمود و بنا به اظهارات مقامات مسئول در مجموع حدود 30 درصد از یارانه ها در این مرحله هدفمند گردید. و لذا هنوز 70 درصد آن باقی مانده است و فرصت برای اصلاح شیوه کار در مراحل بعدی با ارزیابی صحیح از آنچه در مرحله اول اتفاق افتاده است، هنوز هم وجود دارد. مشکلی که در اجرای مرحله اول هدفمندی پس از گذشت دو سال به چشم می خورد، تقریبا از همان ابتدای کار توسط اقتصاددانان گوشزد شده بود ولی آن طوری که باید مورد توجه مقامات مسئول اجرائی، قرار نگرفت. از جمله اینکه پیش بینی می شد که اجرای این طرح به میزان زیادی تورم بر اقتصاد کشور تحمیل نماید، در بخش تولید خصوصا تولیدات انرژی بر، رکود بوجود آورد، بیکاری افزایش یابد ، فقر و اختلاف طبقاتی خصوصا در بین قشر فقیر و متوسط  جامعه بیشتر گردد و موارد دیگری که پرداختن به همه آنها امکان پذیر نیست. اینکه اجرای مراحل بعدی هدفمندی یارانه ها بایستی انجام گردد و این طرح به طور کامل اجرا شود مورد اجماع همه کارشناسان اقتصادی و حتی نمایندگان مجلس و دولت است. اما زمان اجرای مراحل بعدی و نحوه اجرای آن مورد توافق همه آنها نیست. دولت معتقد است تا همه یارانه باقی مانده را یک دفعه و طی یک مرحله دیگر و آن هم در اولین فرصت ممکن که آخر سال91 و یا ابتدای سال 92 می باشد، هدفمند نماید. توجیه دولت هم این است که مردم تحت فشار اقتصادی ناشی از تورم هستند، که بخشی از این تورم و فشار اقتصادی نتیجه مرحله اول هدفمندی و بخشی از آن در نتیجه تحریمهای بین المللی و افزایش نرخ ارز می باشد . لذا دولت معتقد است با اجرای کامل طرح، طی یک مرحله می توان مبلغ قابل توجهی که برآورد آن گاها تا 250 هزار تومان بوده، را ماهیانه به مردم پرداخت نماید و به اعتقاد دولت، فشار تورم موجود بر زندگی مردم را به این وسیله حل کند. کارشناسان اقتصادی و برخی از نمایندگان مردم در مجلس معتقدند که اجرای یکباره طرح و آن هم در این مقطع زمانی که تورم زیاد، مشکلات عدیده ای را برای مردم و تولید کنندگان ایجاد کرده، نه تنها نمی تواند به مردم و بخش تولید در کشور کمکی بکند، بلکه شرایط را دشوارتر و پیچیده تر می کند. اقتصاددانان معتقدند که اجرای کامل طرح در این مقطع زمانی ، اشتباه بزرگی است که تبعات بسیار دشواری را خواهد داشت . بایستی دولت صبر کند تا شوکهای تورمی ناشی از مرحله اول هدفمندی و افزایش نرخ ارز کمی فرو کش نماید و سپس به طور تدریجی طی زمان باقی مانده طرح هدفمندی کامل گردد. از طرفی اقتصاددانان معتقدند که اجرای یکباره طرح و پرداخت یارانه با میزان پیش بینی شده به مردم اولا در میان مدت و بلند مدت امکان پذیر نیست و حتی اگر هم دولت بتواند آن را به طور مداوم پرداخت کند، مشکلات اقتصادی از جمله تورم بسیار شدید، بیکاری گسترده ، رکود شدید در بخش تولید و حتی فقر و اختلاف طبقاتی گسترده بین طبقات متوسط و فقیر جامعه از تبعات آن خواهد بود که به صلاح اقتصاد کشور نیست. شاید بهتر این است که دولت، ضمن تامل بیشتر در اجرای مرحله بعدی هدفمندی یارانه ها، به الزامات قانونی طرح که همانا پرداخت حد اقل 30 درصد یارانه به تولید می باشد، توجه بیشتری نماید.چون اگر بخش تولید در کشور بیشتر از این، تحت فشار قرار گیرد ، به نظر می رسد جبران آن در آینده با صرف هزینه های چندین برابری هم ممکن نباشد. جزئیاتی از سناریوی جدید دولت برای قیمت های سوخت و انرژی در فاز دوم هدفمندی نیز اخیرا در رسانه ها  مطرح شده که نشان می‌دهد پیش‌بینی‌های قبلی مبنی بر افزایش شدید قیمت‌ها در مرحله بعدی هدفمندی درست بوده و در این روزها دولت مشغول مطالعه درباره کم و کیف اجرای آن است  .با توجه به قطعی نبودن این قیمتهای جدید، فعلا از ذکر قیمتهای احتمالی صرف نظر می گردد. امید است تا دولت و مجلس با توافق و تفاهم و به صورت کاملا کارشناسانه ، برنامه ریزی لازم را برای اجرای مراحل بعدی هدفمندی یارانه ها انجام دهند. به اعتقاد اینجانب، به نظر می رسد زمان مناسب برای اجرای مراحل بعدی این طرح، نیمه دوم سال 1392 و یا نیمه اول سال 1393 باشد. لذا هر گونه تعجیل برای اجرای آن می تواند مشکلاتی را برای مردم و اقتصاد کشور ایجاد نماید. البته از این زملن تا قبل از اجرای مرحله بعدی ، برای حل مشکلات معیشتی مردم، بایستی فکر جدی شود و برنامه های مقطعی و کوتاه مدت، برای  کاستن از فشار اقتصادی خصوصا فشار بر طبقات ضعیف و متوسط و عبور عزتمندانه  از فشارهای تورمی موجود، اجرا گردد. منابع درآمدی برای اجرای این برنامه مقطعی یکساله حمایتی، بایستی از سایر محل های درآمدی و یا از محل صرفه جوئی دولت در برخی هزینه های غیر ضرور تامین گردد و اصرار بر تامین آن از محل اجرای مرحله جدید طرح هدفمندی، نگردد./   

کلمات کلیدی :