بر بال اندیشه: یا علی مدد

نگاهی گذرا به آثارهدفمندی یارانه ها در آستانه اجرای مرحله دوم

بنا به اعلام دولت، ده میلیون نفر در مرحله دوم طرح هدفمندی یارانه ها از لیست دریافت کنندگان یارانه حذف  و اندکی به مبلغ پرداختی یارانه افزوده می شود. نگرانی که در این زمینه برای بسیاری از مردم  وجود دارد این است که در صورت عدم دقت لازم ممکن است افرادی با درامدهای بالا کماکان از یارانه ها استفاده کنند و عده ای که از درامد کمتری برخوردارند در این مرحله حذف گردند. احتمال این وجود دارد که بسیاری از حذف شدگان از بین کارمندان دولت باشند که دلیل ان هم این است که درآمد این گروه کاملا مشخص هست. در حالیکه افرادی با درآمدهای خیلی زیاد اما غیر شفاف که بیشتر دارای مشاغل تجاری و آزاد هستند ممکن است از یارانه ها برخوردار گردند. دولت اعلام نموده است که اکثر افرادی که در این مرحله از دریافت یارانه حذف می شوند جزء خوشه های 9 و 10 می باشند. سوالی که مطرح است اینکه خوشه های درآمدی چقدر درست انتخاب شده اند؟ مگر خود دولت در آستانه اجرای طرح هدفمندی یارانه ها اعلام نکرد که به دلیل عدم امکان برآورد دقیق درآمد افراد جامعه،  استفاده از خوشه های درآمدی امکان ندارد. آیا در مکانیسم رسیدن به درآمد واقعی افراد بازنگری جدی شده است؟ و مشکل استفاده از خوشه های درآمدی مرتفع گردیده است؟. در گام دوم بنا به اعلام دولت برای آزاد سازی  قیمت‌ها پیشنهادهایی ارائه می‌شود که البته به نظر می رسد بیشتر نمایندگان مجلس و نخبگان اقتصادی با آن مخالفند و   آن را خلاف قانون هدفمند کردن یارانه‌ها می‌دانند.   از   سوی دولت پیشنهادهای متفاوتی برای قیمت سوخت اعلام شده است که البته هنوز در مرحله بررسی اولیه می باشند و امکان تغیر در آن وجود دارد. افزایش قیمت هر لیتر   بنزین به هزار تومان، حذف سهمیه بندی و تک نرخی شدن قیمت بنزین از جمله این موارد است . با وجود این سناریوها، بارها از سوی برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی اعلام شده است که امسال نباید قیمت بنزین افزایش یابد، چرا که دولت در سال1389 و با شروع اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها، نرخ بنزین را بیش از آنچه که در قانون مصوب شده، افزایش داده است. بر همین اساس قیمتی که نمایندگان مجلس برای هر لیتر بنزین آزاد در صورت افزایش قیمت اعلام می‌کنند، با احتساب 20 درصد امکان افزایش، حداکثر 850 یا 880 و برای بنزین سهمیه‌ای حداکثر 500 تومان است.

اگر چه اجرای قانون هدفمند کردن یارانه در مرحله اول، برای اقتصاد کشور دستاوردهائی داشته است، اما در صورتی که این قانون در مراحل بعد به درستی اجرا نشود، به نظر می رسد که  آثار منفی آن بیشتر از آثار مثبت آن خواهد بود.در شرایط کنونی که مشکل تورم و بیکاری و فقر سه مشکل اسااسی در کشور هستند، به اعتقاد کارشناسان اقتصادی ورود به مرحله جدید هدفمندی یارانه ها با فاصله اندک از مرحله اول آثار منفی را برای اقتصاد کشور خواهد داشت و به صلاح نمی باشد. دولت باید با حوصله بیشتر ، مرحله دوم را با تامل بیشتری و با گذشت زمان طولانی تر انجام دهد، تا التهابات اقتصادی مرحله اول فروکش نماید. شواهد نشان می دهد که اتفاقا در ماههای اخیر موج تورمی ناشی از مرحله اول هدفمندی خود را نشان داده است. به طوریکه دولت  نرخ تورم رسمی را نزدیک به 20 درصد اعلام نموده است که این عدد بسیار زیادی می باشد. بنابراین شروع مرحله دوم در شرایط فعلی و خصوصا با نزدیک شدن به پایان سال ، که به طور طبیعی با افزایش تقاضا ، قیمتها هر ساله رشد دارند، کاری منطقی به نظر نمی رسد. 

همه مشکلات مذکور یعنی فقر، بیکاری و تورم، یک علت مشترک و محوری دارند که عبارت است از پایین بودن سطح فعالیت‌های اقتصادی یا به عبارت دیگر کمبود میل به سرمایه‌گذاری و انجام فعالیت‌های اقتصادی مولد.‏هیچ ناظر بی‌طرفی نمی‌تواند منکر این واقعیت شود که اقتصاد ایران بیمار است. زیرا به ‌رغم دسترسی به امکانات عظیم مالی ناشی از صادرات نفت، سالهاست که در کشور، چنین مشکلات اقتصادی وجود داشته و نه تنها کاهش نیافته بلکه روبه افزایش نیز رفته است. این گونه مسائل اقتصادی، علائم و عوارض بیماری عمیق و مزمنی در اقتصاد کشور هستند که به جای تشخیص و درمان آن به شیوه علمی و کارشناسی، به صرف تزریق مسکن‌های موضعی و مقطعی اکتفا کرده‌ایم، غافل از اینکه این مسکن‌ها گرچه ممکن است در کوتاه‌مدت از شدت درد بکاهد اما در نهایت درمان بیماری را پیچیده‌تر و سخت‌تر می‌کند. از جمله مسکن های موضعی که در کشور ما دائما مورد استفاده قرار گرفته است تزریق نقدینگی به جامعه بدون توجه و بستر سازی مناسب برای جذب و هدایت آن به مسیر سرمایه گذاری مولد بوده است. تزریق نقدینگی در قالب طرح های زود بازده و یا پرداخت نقدی یارانه ها و عدم توجه اساسی به اینکه آیا اینگونه منابع مالی نقشی در افزایش تولید، رشد اقتصادی و ایجاد شغل مولد داشته اند یا خیر، خود از جمله مواردی است که درمرحله دوم اجرای طرح هدفمندی یارانه ها باید به طور جدی تر مورد عنایت مسئولین امر و برنامه ریزان اقتصادی کشور واقع گردد.   

به نظر می رسد با توجه به ساختار اقتصاد کشور ما که منحنی عرضه کل از کشش پذیری کم برخوردار است ، سیاستهای طرف عرضه یعنی مجموعه سیاستهائی که بتواند سبب افزایش تولید در کشور شوند، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. که در سالهای گذشته متاسفانه کمتر مورد توجه بوده است. برای نمونه می توان  به ارتقای بهره وری تولید، مدیریت هزینه های تولید  و استفاده از علم و تکنولوژیهای جدید در تولید اشاره نمود. موضوعات اجتماعی و فرهنگی جامعه از قبیل فرهنگ صحیح کار، نظم و انضباط کاری و مالی، صرفه جوئی در هزینه های مصرفی جامعه، جلوگیری از اسراف وریخت و پاش های زیاد ، دوری از اشرافی گری و چشم هم جشمی و شاید از همه مهمتر دوری از سیاست زدگی و رعایت منطق و اعتدال در تصمیم گیری و استفاده از نخبگان علمی و فرهنگی در اداره امورات جامعه و شایسته سالاری به معنی واقعی، می توانند نقش بسیار تاثیر گذار در حل مشکلات کشور داشته باشند. بنا به نظر بسیاری از صاحبنظران اقتصادی، حمایتهای دولت از بخش تولید،  در مرحله اول هدفمندی یارانه ها به درستی انجام نشده است. اگر چه دولت اعلام نموده است که در مرحله دوم حمایت از تولید را در دستور کار قرار می دهد، اما اگر اجرای مرحله دوم، بدون زمینه سازی لازم و عجولانه انجام گردد و سبب بروز تورم شدیدتر نسبت به دور قبل  شود، هیچ تضمینی برای حمایت واقعی از تولید نیست و ممکن است نتیجه مطلوب حاصل نگردد. چرا که کمک  احتمالی دولت به بخش تولید ممکن است توسط تورم بلعیده شده و آثاز مثبت ان بروز نکند و صرفا سبب اتلاف منابع مالی کشور گردد. کمک مالی به بخش تولید می بایست در مرحله اول و از همان ابتدا همراه با پرداخت یارانه نقدی به خانوار ها شروع می شد تا آثار مثبت ان در مرحله دوم به کمک اقتصاد کشور می آمد. حال که اینکار انجام نشده است بایستی در شروع این مرحله نهایت دقت را بعمل آورد.

نکته پایانی اینکه، اگر چه در یکسال اول اجرا،  طرح هدفمندی یارانه ها توانسته است رضایت نسبی اقشار فقیر جامعه و خصوصا خانوارهای پر جمعیت و روستائی را به همراه داشته باشد، اما تعجیل در ادامه کار می تواند تورم شدیدی را به اقتصاد کشور تحمیل کند که به طور معمول افراد فقیتر بیشتر از تبعات منفی تورم آسیب می بینند و آثار مثبت مرحله اول ممکن است به کلی از بین رود و بیم آن می رود که اختلاف طبقاتی تشدید شده و توزیع درآمدها به سمت بی عدالتی بیشتر حرکت کند.

با آرزوی سربلندی کشورعزیزمان ایران اسلامی

دکتر رضا صداقت

عضو هیئت علمی و محقق اقتصادی

کلمات کلیدی :