بر بال اندیشه: یا علی مدد

مروری بر مهمترین چالشهای تولید پسته در شهرستان نی ریز  و ضرورت برنامه ریزی مناسب برای رفع موانع موجود در کوتاهترین زمان

دو دهه قبل هنگامی که تب کشت پسته همه جای شهرستان را فرا گرفته بود، امید زیادی بین باغداران پسته کار ایجاد شده بود که آیند ه ای بسیار خوب برای آنها رقم خواهد خورد. متاسفانه با گذشت بیش از دو دهه از آن سالها، امید بسیاری از این باغداران زحمتکش در حال تبدیل شدن به نا امیدی است. همه عزیزان خواننده از آنچه طی این سالها بر کشاورزی شهرستان گذشته است آگاهی کامل دارند و بنده لزومی به تکرار آن نمی بینم. آنچه امروز با آن روبرو هستیم این واقعیت تلخ است که   تولید پسته در شهرستان نی ریز به زیر آستانه تولید اقتصادی رسیده است. بر اساس بخشی از تحقیقات اقتصادی انجام شده توسط اینجانب و همکارانم در موسسه تحقیقات پسته کشور، با در نظر داشتن کل هزینه های تولید، حد اقل 600 کیلوگرم پسته خشک در هکتار که معادل حدود 2000 کیلوگرم پسته تر در هکتارمی باشد، آستانه تولید اقتصادی برای این محصول است. به این معنی که اگر میزان تولید از این حد کمتر باشد، درآمد حاصل از تولید پسته نمی تواند جوابگوی هزینه تولید آن باشد. امروزه تولید پسته در اغلب باغات پسته شهرستان به کمتر از یک سوم این آستانه تولید اقتصادی رسیده است و تولید کاملا غیر اقتصادی شده است. ادامه روند تولید در باغاتی که در این وضعیت قرار گرفته اند هیچ توجیه اقتصادی ندارد. تنها امید اغلب باغداران پسته کار در سطح شهرستان این است که دوره خشکسالی های طولانی مدت که بیش از 10 سال است ادامه داشته، پایان یابد و با نزول رحمت الهی بخشی از کم آبی موجود جبران گردد و میزان تولید در باغات پسته مقداری افزایش یابد. شهرستان نی ریز  در حال حاضر مشکلات زیادتری نسبت به بسیاری از مناطق  دیگر پسته کاری کشور را تجربه می کند که ناشی از ضعف مدیریت کشاورزی شهرستان طی سالهای گذشته می باشد، اما بسیاری از مشکلاتی که امروزه در مورد باغات پسته کشور وجود دارد را می توان به پسته کاریهای شهرستان نی ریز نیز تعمیم داد که در ادامه به مهمترین آنها اشاره می گردد:

 - کمبود آب و شوری آب.

- پراکندگی باغات، تعداد زیاد قطعات باغ و خرده مالکی.

- هزینه بالای نهاده های تولید کشاورزی.

- پائین بودن کیفیت نهاده های تولید از جمله کودها و سموم و عدم نظارت بر توزیع آن ها.

- تامین نشدن به موقع نهاده های تولید.

- بالا بودن هزینه های تامین مالی کشاورزی خصوصا بهره آشکار و پنهان وام های کشاورزی.

- عدم اعمال مدیریت هماهنگ باغات بین همه کشاورزان در یک روستا، آبادی و یا یک موتور چاه که اثر بخشی مدیریت صحیح کشاورزان را کاهش داده است.

- عدم مدیریت صحیح تعاونی های کشاورزی در راستای اعمال مدیریت فراگیر.

- عدم برخورداری کشاورزان از آموزش های کاربردی و مداوم و فراگیر متناسب با سطح سواد و سن آن ها .

 - استفاده بسیاری از کشاورزان از شیوه های سنتی و یا نیمه سنتی در مدیریت باغات پسته.

 - پوشش بیمه ای ناقص و محدود و حمایت کم نظام بیمه محصول از کشاورزان خسارت دیده.

 - رها سازی باغات توسط برخی کشاورزان و خسارت ناشی از آفات و بیماری ها از این باغات به باغات مجاور.

 - سن بالای کشاورزان و سطح سواد پائین آنها.

 - فقدان انگیزه کافی برای نسل جوان و خصوصا فارغ التحصیلان کشاورزی برای ورود به عرصه تولیدات کشاورزی.

 - عدم پرداخت یارانه تولید به کشاورزان علی رغم افزایش شدید هزینه های تولید در سال های اخیر.

 - نوسانات دمائی در سال های اخیر و بروز مشکلاتی چون گرمازدگی در بهار و تابستان و عدم تامین نیاز سرمائی به طور کامل در زمستان برای برخی از ارقام تجاری پسته.

 - فقدان ارتباط و هماهنگی موثر و قوی بین دستگاه های مرتبط با کشاورزی مانند وزارت کشاورزی، نیرو و صنعت و معدن و تجارت.

- بهره وری پائین تولید پسته.

- عدم تامین مالی برای خرید پسته از کشاورزان.

- نوسانات بازار و خصوصا نوسانات قیمت ارز.

- برخی محدودیت های ناشی از تحریم ها ی بانکی از جمله بروز مشکلاتی در نقل و انتقال پول از خارج به داخل کشور.

به اعتقاد بنده از میان همه این مشکلاتی که به آنها اشاره شد برای شهرستان نی ریز ، موارد زیر حائز اهمیت فراوان هستند و می طلبد تا مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان  و سایر ادارات و دستگاههای دولتی مرتبط،  با همکاری تشکل های مردمی برای رفع آنها برنامه ریزی فوری و مناسب داشته باشند:

1- کمبود آب و شوری آن:

در این زمینه بدلیل محدودیت منابع آب در سطح شهرستان بایستی نگاه باغداران و مسئولین کشاورزی معطوف به مدیریت صحیح مصرف آب و مدیریت صحیح آبیاری درختان پسته باشد، که لازم است آموزشهای لازم و مساعدتهای مالی به باغداران داده شود تا بتوانند از این منبع کمیاب و ارزشمند به نحو مطلوبتری استفاده نمایند. خوشبختانه در این زمینه تحقیقات خوبی در موسسه تحقیقات پسته کشور در سالهای گذشته انجام شده که بایستی از نتایج این تحقیقات استفاده مناسبتری بعمل آید.

2- نبود همکاری و هماهنگی بین باغدارانی که در یک آبادی مالک هستند و به طور مشترک از یک یا چند چاه آبیاری استفاده می کنند، خصوصا در زمینه مبارزه با آفات و بیماریها و آبیاری درختان پسته:

در این خصوص بایستی آموزش لازم به باغداران داده شود و به آنها کمک شود تا بتوانند هماهنگی بهتری برای مدیریت باغات خود با یکدیگر داشته باشند. برای نمونه هنگامی که یک آفت خاص به باغات پسته وارد می شود اگر همه باغداران با همکاری و هماهنگی هم اقدام به تامین سم مناسب نمایند و به طور همزمان اقدام به سمپاشی کنند، اثر آن به مراتب بیشتر از پراکنده کاری است. برای استفاده از شیوه های جدید آبیاری مانند آبیاری تحت فشار نیز نیاز به هماهنگی و همکاری همه کشاورزانی که در یک آبادی کشاورزی می کنند وجود دارد.  

3- رها سازی باغات خشک شده توسط برخی باغداران و ایجاد مشکلات عمده برای سایر باغداران همجوار :

 این مسئله در سالهای اخیر به عنوان یک چالش اساسی برای پسته کاریهای شهرستان مطرح می باشد. کشاورزانی که به هر دلیل باغات خود را رها می نمایند حاضر به حذف باغات رها شده نیستند و لذا باغدارانی که در همسایگی آنها هستند ، از آفات باقی مانده در باغات رها شده که هیچ مبارزه ای با آنها نمی شود آسیب می بینند. در این مورد هم نیاز به آموزش به کشاورزان برای روشن شدن مشکل می باشد، هم کمک به باغداران برای حذف باغات رها شده هست و هم نیاز به نظارت از طرف مسئولین کشاورزی و در صورت عدم همکاری، برخورد با متخلفین می باشد.

4- ضعف آموزشهای کاربردی برای مدیریت باغات پسته در شرایط وجود محدودیتهای شدید منابع:

به طور کلی دانش جدید پسته کاری در سطح شهرستان ضعیف است و نیاز است تا مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان تعامل بیشتری با مراکز تولید علم پسته مانند مراکز تحقیقات کشاورزی استانهای فارس و کرمان ،موسسه تحقیقات پسته کشور در رفسنجان و دانشگاهها و دانشکده های کشاورزی استانهای پسته خیز داشته باشد و از علم جدید بدست آمده به خوبی استفاده گردد . قابل ذکر است که آموزش به کشاورزان خصوصا در شرایط کمبود شدید منابع آب کشاورزی بسیار با اهمیت است و مسائل خاص خود را دارد که متفاوت از حالتی است که هیچ مشکل کم آبی وجود نداشته باشد. 

5- فقدان تشکل های مناسب بازاریابی برای خرید محصول از باغداران و تامین نهاده های مورد نیاز آنها در زمان مناسب:

 متاسفانه در شهرستان تشکل بازاریابی قوی برای  تامین نهاده های کشاورزی و نیز برای خرید محصول از پسته کاران وجو ندارد و ضرورت جدی وجود دارد تا یک تشکل بازاریابی قوی با هماهنگی همه دلسوزان کشاورزی از بخش های دولتی ، تعاونی و خصوصی تشکیل شود و منابع مالی لازم برای ارائه خدمات مناسب بازاریابی در اختیار آن قرار گیرد.

برای حل مشکلات کلیدی پنجگانه فوق اگر عزمی جدی در کار باشد و با کارشناسان و محققین با تجربه پسته در سطح شهرستان، استان و کشور مشورت بعمل آید، بنده امیدوار هستم که می توان با تدوین برنامه های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت برخی از این مشکلات را کاهش داد و تولید پسته در شهرستان را از این وضعیت بسیار اسف بار که در دام آن گرفتار شده است تا حدی خارج نمود. اگر چه در سالهای گذشته علی رغم تذکرات مکرر دلسوزان کشاورزی، هیچ اراده ای برای این کار وجود نداشت، امید است در دولت جدید تدبیر و امید، با همکاری همه دستگاههای مرتبط با کشاورزی و با یک نگاه کاملا علمی و منطقی در کوتاهترین زمان ممکن، گامهای موثری در رفع این چالشها برداشته شود.

در پایان بایستی عرض نمایم که آن چه در این مقاله مروری کوتاه گفته شد تنها مشت نمونه خروار است. سایر محصولات کشاورزی و خصوصا باغی شهرستان از جمله انار و بادام  و ....... نیز در سالهای گذشته با مشکلاتی کم و بیش مشابه محصول پسته روبرو شده اند و باغات زیادی از این دو محصول مهم شهرستان نیز از بین رفته و یا در حال از بین رفتن است. در یک جمع بندی کلی و پایانی باید گفت که فرصت و زمان برای جلوگیری از نابودی کشاورزی شهرستان بسیار اندک است و بایستی فکری فوری به حال کشاورزی شهرستان نمود، قبل از اینکه نوشداروی پس از مرگ سهراب شود./

با آرزوی روزهائی بهتر برای اقتصاد و کشاورزی شهرستان نی ریز

رضا صداقت

دکتری اقتصاد سیاست و توسعه کشاورزی

عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات پسته کشور و استاد اقتصاد در دانشگاهها و موسسات آموزش عالی

کلمات کلیدی :